Opgebrand voor de klas: De cijfers liegen er niet om: volgens het cbs krijgt 1 op de 5 leerkrachten te maken met een burn-out. Het onderwijs is daarmee koploper. Maar wat is nu een burn-out en waarom krijgen met name leerkrachten daar zo vaak mee te maken? Dat en nog veel meer ga ik je uitleggen in dit uitgebreide artikel over burn-out.

Wat is een burn-out?

Laten we bij het begin beginnen: Wat is een burn-out? Wanneer je een burn-out hebt, ben je volledig uitgeput. Zowel in lichamelijk als emotioneel opzicht. Het begrip burn-out werd voor het eerst in 1974 gebruikt door de Amerikaanse psychiater Herbert Freudenberger. Een burn-out kent inmiddels meer dan 100 verschillende symptomen en de belangrijkste drie daarvan zijn:

• Emotionele uitputting: extreme vermoeidheid. Te lang ingeteerd op de reserves, tot de batterij echt volledig leeg is.
• Depersonalisatie: Een onpersoonlijke, kille, cynische, afstandelijke en onverschillige houding aan te nemen tegenover leerlingen, collega’s en het werk.
• Gevoel van verminderde bekwaamheid: Vroeger kon ik dit veel beter. Eigenlijk ben ik helemaal niet geschikt voor dit beroep.

Een burn-out ontstaat nooit van de een op andere dag. Het is een sluipend proces dat minstens een jaar, maar vaak nog veel langer duurt.

Toch geven veel leerkrachten aan dat de burn-out er voor hun gevoel van de een op andere dag was. Ze hebben al langere tijd signalen genegeerd en werden voor hun gevoel ineens overvallen door de burn-out.

In dit artikel lees je meer over het ontstaan van een burn-out.

Oorzaken van een burn-out bij leerkrachten

Stress op het werk en burn-out is op dit moment beroepsziekte nummer1. Dit speelt dus niet alleen bij leerkrachten. Toch is het uitvalpercentage als gevolg van een burn-out of andere stres gerelateerde klachten onder leerkrachten bijna twee keer zo hoog dan in andere beroepsgroepen (Bron: TNO 2016).

In de oorzaken die een belangrijke rol spelen in het ontstaan van een burn-out kunnen we een onderscheid maken tussen externe, meer werk gerelateerde oorzaken en interne oorzaken, die meer samenhangen met het bepaalde karaktereigenschappen

In het onderwijs wordt de hoge werkdruk vaak als veroorzaker gezien van een burn-out bij leerkrachten. De volgende factoren spelen een rol in het ontstaan van een hoge werkdruk in het onderwijs:

• Leerlingen met een complexe problematiek. Door de invoering van passend onderwijs komen leerlingen met complexe zorg in het regulier onderwijs terecht. Vaak zonder de extra begeleiding die zo’n leerlingen nodig heeft.
• Een hoge taak-, regel- en tijdsdruk. De hoeveelheid taken die een leerkracht in dezelfde of zelfs minder tijd moet doen is de laatste jaren enorm toegenomen. Veel leerkrachten hebben hierdoor nooit het gevoel klaar te zijn en nemen stapels werk mee naar huis om in hun vrije tijd te kunnen afronden.
• Mondige en veeleisende ouders.
• Het moeten voldoen aan hoge eisen die vanuit de directie, bestuurder en/of inspectie worden opgelegd.
• Verlies van status van het beroep leerkracht.
• Onbalans tussen wederkerigheid tussen leerkracht-leerling en leerkracht-school. Leerkrachten die voortdurend veel meer investeren in hun leerlingen of in de school dan dat ze ervoor terug krijgen.
• Gebrek aan autonomie. Methoden bieden een strak omschreven lesprogramma, wat weinig ruimte biedt voor een eigen inbreng.
• Gebrek aan afwisseling in het werk.
• Arbeidsconflicten.
• Grote emotionele belasting.
• Werk en privé moeilijk kunnen combineren.

Toch kun je de hoge werkdruk niet als enige schuldige aanwijzen in het ontstaan van een burn-out bij leerkrachten. Ook de leerkracht als persoon is een belangrijke factor.

Iedereen is anders en ervaart het werken in het onderwijs ook anders. Hoe stressvol jij je werk ervaart, hangt af van wie jij bent als persoon, persoonlijke omstandigheden, overtuigingen, karakter, etc. Leerkrachten die te maken hebben met een burn-out, herkennen zichzelf vaak in de onderstaande karaktertrekken:

• Neiging tot perfectionisme
• Hard werken
• Plichtsgetrouw zijn
• Toegewijde idealisten
• Ambitieus
• Behoefte zichzelf te bewijzen
• Doelgerichtheid
• Moeite met nee-zeggen
• De eigen grenzen niet kennen en erkennen
• Meer doen dan kan
• Moeite hebben met delegeren, offeren zichzelf op

Het is belangrijk om zicht te krijgen welke factoren binnen jouw werk als leerkracht een hoge werkdruk geven. Leveren mondige en veeleisende ouders jou veel werkdruk op? Dan heb je vaak ook deze karaktertrekken: weinig assertief zijn, moeite met nee-zeggen en de eigen grenzen niet kennen en erkennen.

Mondige en veeleisende ouders kun je niet volledig wegnemen en om in de toekomst te voorkomen dat deze ouders jou weer teveel stress geven, is het belangrijk om te leren hoe je assertiever kunt worden en je eigen grenzen beter kunt bewaken.

Een goede coach met zowel ervaring in het onderwijsveld, als met burn-out kan je hier goed bij helpen.

Is een burn-out hetzelfde als overspannen zijn?

Overspannen zijn is niet hetzelfde als een burn-out. Wanneer je overspannen bent, heb je langere tijd onder grote druk gestaan en teveel van jezelf gevraagd. Je voelt je moe, prikkelbaar en normaal functioneren kost je erg veel moeite.

Wanneer je overspannen bent geraakt, is het belangrijk dat je de signalen van je lijf erg serieus neemt. Wanneer je dit niet doet, is de kans er groot dat de overspannenheid doorgroeit naar een burn-out.

Wanneer er sprake is van overspannenheid, dan is het noodzakelijk om direct in te grijpen. In deze fase is het namelijk nog mogelijk om in relatief korte tijd te herstellen.

Maar het even een poosje rustig aan doen zal hiervoor niet voldoende zijn. Je zult ook met jezelf aan de slag moeten gaan. Laat je coachen om zo meer zicht te krijgen op wat jou stress geeft en wat je kunt veranderen om overspannenheid en/of een burn-out in de toekomst te voorkomen.

Symptomen van een burn-out

Veel leerkrachten geven aan overvallen te zijn door hun burn-out. Ze zagen het zelf niet aankomen. Toch is het ontstaan van een burn-out een sluipend proces dat minimaal een jaar, maar vaak nog veel langer duurt.

Het lijf begint met het afgeven van kleine signalen dat het niet goed met je gaat. Vaak worden die kleine signalen gebagatelliseerd.

Misschien herken je deze stemmetjes van jezelf wel: “Ach iedereen voelt zich wel een keertje moe. Nog even doorzetten, het is bijna vakantie.”

Je gaat maar door en door. Maar je lijf geeft deze signalen niet voor niets af. Het wil je waarschuwen dat je huidige doen en laten niet goed voor je gezondheid is.

Door het negeren van deze belangrijke, kleine signalen, zal je lichaam steeds sterkere signalen afgeven, totdat je uiteindelijk in een burn-out belandt.

Een burn-out kent ongeveer 100 verschillende symptomen. Teveel om in dit artikel op te noemen, daarom heb ik ervoor gekozen om de belangrijkste en meest voorkomende symptomen op een rij te zetten:

Lichamelijke symptomen van een burn-out

Vermoeidheid
Het belangrijkste symptoom van een burn-out is vermoeidheid. Je hebt het gevoel dat je steeds minder energie hebt. Het werken kost je zoveel energie, dat je aan het einde van de dag geen energie meer over hebt. De vermoeid stapelt zich op, omdat je maar blijft doorgaan en je onvoldoende rust inbouwt om je batterij weer op te laden.

Slapeloosheid
Ondanks dat je oververmoeid bent, kun je moeilijk in slaap komen. Je piekert over alles wat je nog moet doen en waarvan je niet weet hoe je het klaar moet krijgen. Je schrikt hierdoor ’s nachts ook geregeld wakker. Door het slechte slapen kom je een vicieuze cirkel van vermoeidheid terecht.

Lichamelijke klachten
Stress zit niet alleen in ons hoofd, maar zal zich na een poosje ook uiten in ons lichaam. Door stress span je voortdurend je spieren aan en deze spanningen zullen zich gaan uiten in pijn.
Veel gehoorde lichamelijke klachten zijn: hoofdpijn, rugpijn en/of spierpijn.

Daarnaast is er vaak sprake van hartkloppingen en een verhoogd bloeddruk.

Last van je buik/darmen
Stress is van grote invloed op ons verteringssysteem. Dit komt doordat de stresshormonen de spijsvertering grotendeels stilleggen.

Vatbaarder voor ziektes
Een goed immuunsysteem beschermt je tegen infecties en ziekten. Bij langdurige stress raakt je immuunsysteem verzwakt, waardoor je sneller en heviger ziekt wordt.
Dit gebeurt vaak wanneer je na een stressvolle periode in de rust komt, zoals in een vakantie. Daarom zijn leerkrachten ook vaak ziek in hun vakanties.

Mentale klachten bij een burn-out

Gevoel van uitputting
Je hebt maandenlang je lijf en geest overbelast en dat zorgt ervoor dat je zowel lichamelijk als mentaal uitgeput bent geraakt.

Concentratieproblemen
Je kunt je steeds moeilijker concentreren en dit neemt toe naarmate de dag vordert. Een opdracht wat je voorheen gemakkelijk af leek te gaan, lijkt nu een eeuwigheid te duren.

Geheugenproblemen
Bij een burn-out heb je vaak problemen met je geheugen. Je vindt het moeilijk om dingen te onthouden. De klachten nemen toe naarmate de dag vordert. Problemen met geheugen worden veroorzaakt door overbelasting van ons werkgeheugen door te hard werken of enorm piekeren.

Laag zelfbeeld
Wanneer je een burn-out hebt, voel je je ineens enorm onzeker over jezelf en je kunnen. Je functioneert niet meer op hetzelfde niveau als vroeger. Je merkt dat je door de stress je minder kunt concentreren, minder kunt onthouden en daardoor ook meer fouten maakt. Dit voelt als een persoonlijk falen.

Prikkelbaar
Je bent enorm prikkelbaar en hebt een kort lontje. De kleinste dingen roepen nu enorm veel stress bij je op. Je gedachten slaan op hol en je kunt daarna maar moeilijk de rust vinden.

Depressieve gevoelens en angst
Een burn-out gaat vaak gepaard met depressieve gevoelens en angst. Doordat je emotioneel overbelast bent geraakt, gaan je emoties alle kanten op. Van huilbuien, naar paniek, naar boosheid en angst. Doordat je niet meer zo functioneert als voorheen, pieker je je suf. “Komt dit ooit weer goed?

Gedragssymptomen bij een burn-out

Onhandiger en meer fouten maken
Je bent vermoeid en piekert veel. Daardoor ben je met je gedachten vaak ergens anders. Het gevolg hiervan is dat je onhandiger wordt en sneller tegen dingen op botst. Daarnaast is de kans op fouten maken groter.

Gevoelig voor verslavingen
Je voelt je moe en ervaart stress. Je wilt niets liever dan dat dit gevoel van alles overheersende vermoeidheid stopt. Daar heb je alles voor over. Dus besluit je te beginnen met een slaaptablet. Een nacht slapen doet je goed en voor je het weet kun je niet meer zonder. Dit geldt ook voor roken, maar ook bijvoorbeeld voor het nuttigen van suikerrijke tussendoortjes.

Geen zin in sociale contacten
Je bent hondsmoe en een dag werken kost je zo ontzettend veel energie, dat je niets liever wilt dan op de bank hangen en niets doen. De energie om met mensen af te spreken ontbreekt je. Op een gegeven moment kom je in een situatie waarin je alleen nog werkt en slaapt.

Het herstel van een burn-out

Het herstel van een burn-out verloopt via een aantal verschillende fasen. De eerste fase is de fase van het opladen van jouw batterij. Herstel door rust en ontspanning staat voorop. Alles mag en niets moet.

De tweede fase is de fase van opladen. In deze fase onderzoek je wat er nodig is om straks weer te kunnen beginnen met het opbouwen je werkuren. Coaching of een cursus timemanagement zijn activiteiten die heel goed in deze fase passen.

De laatste fase is de fase van werkhervatting. Werken aan opbouw van je uren, taken en verantwoordelijkheden.

Hoe lang duurt het herstel van een burn-out?

Een burn-out is niet iets wat ontstaat in een paar weken tijd, maar is een proces van tenminste een jaar, maar vaak nog veel langer. Je kunt dan ook niet verwachten dat het herstel van een burn-out in een paar weken klaar is.

Het herstel van een burn-out kan maanden tot in het uiterste geval wel meerdere jaren duren.

Kun je een burn-out bij leerkrachten voorkomen?

Ja en nee. Een burn-out kun je voorkomen door tijdig in te grijpen bij stress signalen en door een goed preventief beleid.

Door een beter preventief beleid te voeren, kan een deel van de burn-outs bij leerkrachten voorkomen worden. Een goed preventief beleid houdt in: sneller en beter signaleren door de leidinggevende en zo snel mogelijk goede hulp en begeleiding inschakelen om het tij tijdig te kunnen keren.

Uitval kan niet altijd voorkomen worden, maar goede hulp en begeleiding kan er wel voor zorgen dat de duur van de uitval aanzienlijk korter is.

In sommige gevallen valt een burn-out niet te voorkomen. De schaamte om toe te geven dat het niet goed gaat, is zo ontzettend groot, dat men doorwerkt tot men echt letterlijk omvalt.

Hoe kun je als leidinggevende het beste een leerkracht met een burn-out begeleiden?

Wat belangrijk is voor jou als leidinggevende om je te beseffen, is dat een burn-out nooit zal overgaan door alleen een periode van rust. Voor een echt goed herstel is meer nodig. Zowel de leidinggevende als de leerkracht zelf zijn verantwoordelijk voor een goed herstel en re-integratie.

Wanneer een leerkracht is uitgevallen, is het goed om afspraken te maken over de communicatie. Wat mag er gecommuniceerd worden naar het team, ouders en kinderen.

Daarnaast is het belangrijk om wekelijks contact met elkaar te houden. Vraag ook welke vorm de leerkracht prettig vindt. Telefonisch, via de mail of fysiek. Houd de gesprekken kort en luchtig. Vermijd het onderwerp werk zoveel mogelijk.

Geef geen goed bedoelde adviezen als: “Doe het maar even rustig aan.” Dit gaat een burn-out niet oplossen.

Help de leerkracht de juiste hulp in te schakelen. Bij voorkeur door iemand die gespecialiseerd is in burn-out en het reilen en zeilen binnen het onderwijs goed kent. Een algemene coach of een psycholoog geven vaak tips die in de dagelijkse onderwijspraktijk niet toepasbaar zijn.

Als leidinggevende meer weten over een burn-out bij leerkrachten?
Download dan nu gratis mijn e-book: 5 Essentiële zaken die jij als leidinggevende moet weten over een burn-out bij leerkrachten.

Mijn persoonlijke ervaring met een burn-out